دیدن جهان با شعر

 نظامی می گوید که مجنون ، هر روز به
باد صبحگاهی می گفت که از طرف مجنون ،
دست به دامن لیلی شود و پیام او را به لیلی
برساند و از لیلی هم بخواهد که به همین صورت ،
پیام خود را به سوی مجنون بفرستد. 
سپس ، مجنون ، پیام عشق خود را به زیبایی شرح 
می دهد. 

کی باد صبا ، به صبح برخیز

در دامن زلف لیلی آویز

گو آنکه به باده داده توست

بر خاکِ ره ، اوفتاده توست

از باد صبا ، دم تو گوید

با خاک زمین ، غم تو گوید

بادی بفرستش از دیارت 

خاکیش بده به یادگارت 

...

ای شمع نهان خانه جان

پروانه خویش را مرنجان

جادو چشم تو ، بست خوابم

تا گشت چنین دلم کبابم 

ای درد و غم تو ، راحت دل

هم مرهم و هم جراحت دل

قند است لب تو ، گر توانی

از وی ، قدری به من رسانی

نظامی

کشته شدن خسرو :
خسرو به دست فرزندش ( شیرویه)  در خواب 
به قتل می رسد. این کشته شدنِ دور از ذهن ها را ،
نظامی به زیبایی با عشق شیرین ، ترکیب می کند :

ملک در خواب خوش ، پهلو دریده

گشاده چشم و خود را کشته دیده

ز خونش ، خوابگه طوفان گرفته

دلش از تشنگی از جان گرفته

به دل گفتا که شیرین را  ز خوشخواب

کنم بیدار و خواهم شربتی آب

دگر ره گفت با خاطر نهفته 

که هست این مهربان ، شب ها نخفته 

چو بیند بر من این بیداد و خواری 

نخسبد دیگر از فریاد و زاری

همان بِه کین سخن ناگفته باشد

شَوم من مرده و او خفته باشد

به تلخی ، جان چنان داد آن وفادار

که شیرین را نکرد از خواب بیدار

نظامی

نظامی ، فقط دل را محرم راز می داند
و همچنین تنها معیار برای دوست شناسی 
و دشمن شناسی :

دوستیِ هر که تو را روشن است

چون دلت انکار کند ، دشمن است

تن ، چه شناسد که تو را یار کیست 

دل بُوَد آگه که وفادار کیست

یکدل داری و غم دل هزار

یک گل پژمرده و صد نیش خار

ملک هزار است و فریدون یکی 

غالیه بسیار و دماغ اندکی 

پرده دَرَد هر چه در این عالم است

راز تو را هم دلِ تو محرم است

نظامی 

نام مجنون از کجا آمد ؟
نام اصلی مجنون ، قیس است. 
نظامی می گوید که قیس ، لیلی را می بیند و 
هر دو به شدت عاشق همدیگر می شوند ،
 به طوری که  وقتی 
لیلی می رود ، قیس به شدت اشک می ریزد. 
مردم هم به تمسخر ، او را مجنون خطاب
می کنند ولی قیس ، اهمیتی نمی دهد :

لیلی چو بریده شد ز مجنون 

می ریخت ز دیده ، دُرّ مکنون 

مجنون چو ندید روی لیلی 

از هر مژه ای گشاد سیلی

می گشت به گرد کوی و بازار 

در دیده ، سرشک و در دل آزار

می گفت سرود های کاری

می خواند چو عاشقان به زاری

او می شد و ما زدند هر کس

مجنون مجنون ز پیش و از پس

او نیز فشار سست می کرد

دیوانگیی درست می کرد

نظامی

پس از مرگ فرهاد ، شیرین با خسرو

ازدواج می کند ، ولی نتیجه این هم

مرگ است. نظامی ، در پایان این 

تراژدی ، آن را به زیبایی با

جان خود و همه انسان ها ، مقایسه 

می کند و از زبان افلاطون می سراید :

شنیدستم که افلاطون شب و روز

به گریه داشتی چشمِ جهانسوز

بپرسیدند ازو کاین گریه از چیست

بگفتا چشم کس ، بیهوده نگریست 

از آن گریم که جسم و جان دمساز

به هم خو کرده اند از دیرگه باز

جدا خواهند گشت از آشنایی

همی گریم بدان روز جدایی

نظامی

حرف زبان را به قلم باز ده

وام زمین را به عدم باز ده

دانه کن این عقد شب افروز را

پر بشکن مرغ شب و روز را

طرح برانداز و برون کش برون

گردن چرخ از حرکات و سکون