دیدن جهان با شعر

шутка

لطیفه ایست عشق که در درون انسان پنهان است۔ لطف این لطیفه، این است که در حقیقت، به ظاهر و تبلیغات و نمایش و۔۔۔ مربوط نیست۔ بیشتر به زیبایی درونی مربوط است مثل هنر، محبت، همدلی، باوفایی و باصفایی و همصدایی
لطفِ این لطیفه عشق، همیاریست
وگرنه، تمام کار بشر، زاریست

لطیفه ایست نهانی که عشق از او خیزد
که نام آن، نه لبِ لعل و خط زنگاریست
جمال شخص، نه چشمست و زلف و عارض و خال
هزار نکته در این کار و بارِ دلداریست
روندگان طریقت، به نیم جو نخرند
قبای آن کس که از هنر عاریست

( توضیح : رندان بی سامان ، کنایه از سالکان راه
عشق است ، آنان که وصال دلبر را می طلبند ۔ از آلودگی
دور هستند ، خالص هستند و بی درد چون در عشق واقعی ،
دشمنی و کینه و عداوت و شعار و ادّعا و ریا و ۔۔۔ جایی ندارد ۔
در رفاه نیستند و شاید سینه ای چون دیگ جوشان داشته باشند
ولی با کسی دشمنی ندارند ۔ در عین حال  ستمکاران نباید به ساده بودنِ آنان ، دلخوش کنند که دشمنی با آنها ، عواقب دارد ،
نه در شعار بلکه در عمل ، نه در جنگ بلکه در نبرد ) :

خدا را کم نشین با خرقه پوشان

رخ از رندان بی‌سامان مپوشان

در این خرقه بسی آلودگی هست

خوشا وقت قبای می فروشان

در این صوفی وشان دردی ندیدم

که صافی باد عیش دردنوشان

تو نازک طبعی و طاقت نیاری

گرانی‌های مشتی دلق پوشان

چو مستم کرده‌ای مستور منشین

چو نوشم داده‌ای زهرم منوشان

بیا و از غبن این سالوسیان بین

صراحی خون دل و بربط خروشان

ز دلگرمی حافظ بر حذر باش

که دارد سینه‌ای چون دیگ جوشان

حافظ

حافظ ، غم خود را شرح می دهد و 

همچنین توضیح می دهد که کسانی که 

ریاست می خواهند ، در آتش ریا می سوزند

و هر پاکدلی را در اندوه می برند. 

گویا که غم پاکدلان خالص و آگاه ، پایانی ندارد :

 
طالع اگر مدد دهد دامنش آورم به کف

گر بکشم زهی طرب ور بکشد زهی شرف

طرف کرم ز کس نبست این دل پر امید من

گر چه سخن همی‌برد قصه من به هر طرف

از خم ابروی توام هیچ گشایشی نشد

وه که در این خیال کج عمر عزیز شد تلف

ابروی دوست کی شود دستکش خیال من

کس نزده‌ست از این کمان تیر مراد بر هدف

چند به ناز پرورم مهر بتان سنگدل

یاد پدر نمی‌کنند این پسران ناخلف

من به خیال زاهدی گوشه‌نشین و طرفه آنک

مغبچه‌ای ز هر طرف می‌زندم به چنگ و دف

بی خبرند زاهدان نقش بخوان ولاتقل

مست ریاست محتسب باده بده ولاتخف

صوفی شهر بین که چون لقمه شبهه می‌خورد

پاردمش دراز باد آن حیوان خوش علف

حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق

بدرقه رهت شود همت شحنه نجف

حافظ ، فریب دختر رَز ( شراب) را می خورد 

چون " ساقی بودن " را ارزش می داند. 

توصیه حافظ ، مستی و عشق به معشوق

است و می خواهد به آغوش خاک برود

تا به وصال معشوق برسد :

اگر شراب خوری ، جرعه‌ای فشان بر خاک

از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک

برو به هر چه تو داری بخور ، دریغ مخور

که بی‌دریغ زند روزگار تیغ هلاک

به خاک پای تو ای سرو نازپرور من

که روز واقعه پا وا مگیرم از سر خاک

چه دوزخی چه بهشتی چه آدمی چه پری

به مذهب همه کفر طریقت است امساک

مهندس فلکی راه دیر شش جهتی

چنان ببست که ره نیست زیر دیر مغاک

فریب دختر رز طرفه می‌زند ره عقل

مباد تا به قیامت خراب طارم تاک

به راه میکده حافظ خوش از جهان رفتی

دعای اهل دلت باد مونس دل پاک

حافظ 

 
ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس

بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس

منزل سلمی که بادش هر دم از ما صد سلام

پرصدای ساربانان بینی و بانگ جرس

محمل جانان ببوس آن گه به زاری عرضه دار

کز فراقت سوختم ای مهربان فریاد رس

من که قول ناصحان را خواندمی قول رباب

گوشمالی دیدم از هجران که اینم پند بس

عشرت شبگیر کن می نوش کاندر راه عشق

شبروان را آشنایی‌هاست با میر عسس

عشقبازی کار بازی نیست ای دل سر بباز

زان که گوی عشق نتوان زد به چوگان هوس

دل به رغبت می‌سپارد جان به چشم مست یار

گر چه هشیاران ندادند اختیار خود به کس

طوطیان در شکرستان کامرانی می‌کنند

و از تحسر دست بر سر می‌زند مسکین مگس

نام حافظ گر برآید بر زبان کلک دوست

از جناب حضرت شاهم بس است این ملتمس

حافظ 

خط عشق :

حافظ در این غزل معروف خود ، خطّ عشق

را شرح می دهد.  مصرع اول به این معنی

است که ای ساقی ، جام شراب را بردار

و پخش کن ، که کنایه از پخش عشق است. 

سپس ، حافظ از مشکلاتی می سراید که 

در اثر دشمنی آیین ها و سنّت ها با عشق ، 

پدید می آیند . حافظ ، خط عشق را می نویسد

که عشق است پیروز و آن چیزی است که می آید :

 
الا یا ایها الساقی ادر کأسا و ناولها

که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها

به بوی نافه‌ای کاخر صبا زان طره بگشاید

ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دل‌ها

مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم

جرس فریاد می‌دارد که بربندید محمل‌ها

به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید

که سالک بی‌خبر نبود ز راه و رسم منزل‌ها

شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل

کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها

همه کارم ز خود کامی به بدنامی کشید آخر

نهان کی ماند آن رازی کز او سازند محفل‌ها

حضوری گر همی‌خواهی از او غایب مشو حافظ

متی ما تلق من تهوی دع الدنیا و اهملها

حافظ 

در این غزل ، حافظ در ابتدا ، از آشنایان دورو
و از دلبران بی وفا می سراید.  سپس نسیم باوفایی 
و عشق و مستی را شرح می دهد :

سحر ، بلبل حکایت با صبا کرد

که عشق روی گل ، با ما چه ها کرد

از آن رنگِ رُخم ، خون در دل افتاد 

وزآن گلشن به خارم مبتلا کرد

غلامِ همّتِ آن نازنینم 

که کار خیر بی روی و ریا کرد

من از بیگانگان دیگر ننالم 

که با من هر چه کرد ، آن آشنا کرد

گر از سلطان ، طمع کردم ، خطا بود

ور از دلبر وفا جستم جفا کرد

خوشش باد آن نسیمِ صبحگاهی 

که دردِ شب نشینان را دوا کرد

نقابِ گل کشید و زلفِ سنبل 

گره بندِ قبای غنچه وا کرد

به هر سو بلبلِ عاشق در افغان

تنعّم از میان باد صبا کرد

بشارت بر به کوی مِی فروشان

که حافظ  ، توبه از زهد و ریا کرد

وفا از خواجگانِ شهر با من

کمالِ دولت و دین بوالوفا کرد

حافظ 

حافظ ، عشق را پدیده ای ازلی می داند .
غم عشق به معشوق ، تنها محرم این 
حیطه جهانی است ، و این است
تماشاگه راز :

در ازل ، پرتو حسنت ز تجلی دم زد 

عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد 

جلوه ای کرد رُخت ، دید ملک عشق نداشت 

عین آتش شد از این غیرت و بر آدم زد 

عقل می خواست کزان شعله ، چراغ افروزد

برقِ غیرت بدرخشید و جهان بر هم زد

مدعی خواست که آید به تماشاگه راز

دستِ غیب آمد و بر سینه نامحرم زد

دیگران قرعه قسمت ، همه بر عیش زدند

دل غمدیده ما بود که هم بر غم زد

جان علوی ، هوس چاه زنخدان تو داشت

دست در حلقه آن زلفِ خم اندر خم زد

حافظ آن روز طربنامه عشق تو نوشت

که قلم بر سرِ اسبابِ دلِ خرّم زد

حافظ